Pijneducatie & fysiotherapie – een waardevolle toevoeging – deel 1

Iedereen heeft wel eens pijn en gelukkig verdwijnt pijn in de meeste gevallen weer vanzelf. Maar wat als dat niet zo is? Als het je leven op zijn kop zet en het dusdanige beperkingen met zich mee brengt dat je jezelf niet meer kunt zijn. Wat als je vanwege rugpijn al langdurig niet meer naar je werk gaat?

Chronische pijn. We spreken al over chronische pijn als de pijn langer dan zes weken duurt. Het woord ‘chronisch’ betekent dus dat het lang duurt. Het zegt nog niets over de toekomst. Bij chronische pijn heeft de pijn geen waarschuwingsfunctie meer en is er geen één op één relatie (meer) met het oorspronkelijke letsel.

Chronische pijn

Chronische pijn komt in vergelijking met andere chronische aandoeningen heel vaak voor, naar schatting hebben honderdduizenden mensen in Nederland elke dag pijn. Toch krijgt chronische pijn geen of onvoldoende aandacht van beleidsmakers. Aandoeningen zoals diabetes, chronisch hartfalen, COPD en kanker krijgen veel meer aandacht, middelen en actief beleid gericht op preventie en beïnvloeden van klachten.
Er zijn veel verschillende behandelingen voor chronische pijn, maar lang niet iedereen krijgt een (adequate) diagnose en behandeling. Chronische pijn heeft grote impact op de kwaliteit van leven, dagelijks functioneren, stemming, en ziekteverzuim.

Het zou goed zijn hier meer aandacht aan te besteden en dan vooral aan het voorkomen van chronische pijn. Veel mensen met chronische pijn voelen zich onbegrepen en hebben meer dan eens te horen gekregen dat men maar moet ‘leren leven met de pijn’ of dat ‘de pijn tussen de oren zit’. Gelukkig wordt er door wetenschappelijk onderzoek steeds meer bekend over pijn en de gevolgen hiervan, zodat we ook gerichter kunnen behandelen.

Heb je te maken met langdurige pijnklachten die, wat je ook doet, niet over gaan? Lees dan verder!

Dit artikel geeft je basiskennis welke voor iedereen nuttig kan zijn.
Mogelijk is alleen het lezen van deze informatie onvoldoende om je te helpen bij je gezondheidsprobleem, neem dan contact met ons op.
Dat kan telefonisch via: 0165-224611 of door een mail te verzenden aan info@fysioactio.nl.

Uit steeds meer onderzoek is gebleken dat hoe meer je weet over de complexe biologie van pijn, hoe minder de pijn je herstel in de weg zal staan en hoe minder pijn je zult ervaren. 

Gedachten

Mensen met (chronische) pijnklachten hebben geregeld herstel belemmerende gedachten. Vaak over de oorzaak van de pijn. ‘Er is iets beschadigd in mijn lijf’, terwijl dat niet zo is. Of bijvoorbeeld over het doel van de behandeling. ‘Ik wil weer pijnvrij kunnen bewegen’, terwijl dit soms niet haalbaar is. Deze gedachten hebben als gevolg dat er op inadequate wijze met klachten wordt omgegaan en dat er onjuiste verwachtingen zijn ten aanzien van de behandeling. Vaak is dit een onbewust proces.
Hierdoor sluit de behandeling niet optimaal aan bij wat de cliënt wil. Met als gevolg een ontevreden cliënt (en behandelaar) en een niet succesvolle behandeling. Om dit te voorkomen is het heel belangrijk in gesprek te gaan over pijn en de persoonlijke beleving hiervan, om samen op één lijn te komen en verwachtingen op elkaar af te stemmen.

Pijneducatie als onderdeel van de fysiotherapeutische behandeling

Indien onze therapeuten inschatten dat er factoren mee spelen in de belemmering van je herstel, zullen zij hierover met je in gesprek gaan. Dan kan samen besloten worden om pijneducatie aan de fysiotherapeutische behandeling toe te voegen.

Gedurende de behandelperiode zullen we dan een aantal keren spreken over pijn en hoe dit werkt. En hoe deze kennis in jouw specifieke situatie een rol kan spelen in het verminderen van klachten. Er zijn een aantal middelen die hiervoor gebruikt kunnen worden. Het invullen van een ‘pijngevolgenmodel’ is hier een voorbeeld van.
Vaak zal pijneducatie plaatsvinden alvorens een oefenprogramma opgesteld wordt, de kans van slagen van de behandeling wordt zodoende groter.

Pijneducatie bestaat uit drie delen:
1. De ‘normale’ pijnverwerkingsprocessen in geval van acute pijnklachten met duidelijke oorzaak (zie kopje ‘hoe werkt pijn?’)
2. De veranderingen in perifere en centrale pijnverwerkingsprocessen die optreden bij chronische pijnklachten
3. De betekenis hiervan voor jouw dagelijks leven.

Elementen die tijdens pijneducatie en in dit artikel aan bod komen zijn:

• Wat is pijn?
• Hoe ontstaat pijn?
• Acute versus chronische pijn (perifere en centrale sensitisatie);
• Beïnvloeding van pijn (Inhibitie en facilitatie, pijnbeleving en pijngedrag);
• De onderhoudende factoren van chronische pijn (cognities, psychologische factoren, gedragsfactoren).

Wat is pijn?

De international Association for the Study of Pain (IASP) heeft pijn als volgt gedefinieerd:
– Pijn is onaangenaam
– Pijn is een gevoel
– Pijn is een emotie
– Pijn voelt als schade

Pijn is van vitaal belang, immers is het een waarschuwingssignaal van het lichaam dat het (mogelijk) in gevaar is. Zonder pijn kun je niet overleven. Maar als je eenmaal pijn hebt is het moeilijk te negeren.

• Onaangenaam: pijn is overweldigend, eist alle aandacht op, het verstoort je gedrag en je gedachten. Het zet aan tot activiteit gericht om de pijn te laten ophouden.
• Gevoel: het is een gevoel in je lichaam, daar neem je het waar met je sensoren (gevoelszintuigen). Pijn bestaat uit fysiologische processen.
• Emotioneel: Pijn is tevens een emotie, dus niet alleen een fysiologisch proces. Iedereen koppelt zijn eigen emoties aan hetgeen wat hij/zij voelt.
• Feitelijke of mogelijke weefselbeschadiging: zoals vastgesteld via medische technieken (röntgenfoto’s, MRI-scans, etc.). Of niet vastgesteld (niet aantoonbaar) maar wel voelbaar.

Pijn is voor iedereen anders. Het is gevoel waarbij negatieve emoties vaak domineren. Niemand kan hetzelfde als jou voelen, ook al leg je wat je voelt nog zo goed uit. Daarom is pijn ook niet direct te meten en zeker niet vergelijkbaar tussen mensen.

Bekijk ook dit filmpje van Rijndam Revalidatiecentrum om meer te weten te komen over pijn:

Hoe werkt pijn? Het ontstaan van pijn.

In ons lichaam hebben we, een zogenaamd pijnsysteem. Dit systeem bestaat uit speciale zenuwen die ons waarschuwen voor problemen in ons lichaam. Er zijn momenten dat dit systeem niet goed functioneert en verstoord is.

Sensitisatie bij chronische pijn
Een verstoring kan zijn dat het pijnsysteem te weinig of geen pijn afgeeft, maar vaker geeft het pijnsysteem teveel pijn af. Wanneer dit gebeurt doen dingen die normaal een beetje pijn zouden doen, juist heel veel pijn. Het pijnsignaal komt zodoende vele malen sterker binnen. Het kan zelfs zo zijn dat dingen die normaal helemaal geen pijn zouden doen, ook gaan aanvoelen als pijnlijk. Zo kan zelfs een zachte aanraking of normaal bewegen pijn gaan doen.
Zeer belangrijk is dat het principe ‘No brain, no pain’ geldt. Dit wil zeggen dat de interpretatie van de inkomende signalen op hersenniveau gebeurt. Op basis van emoties, eerdere gelijkwaardige pijnervaringen (het pijngeheugen) en pijncognities (gedachten over pijn). Op basis van deze interpretatie beslissen de hersenen of er wel of geen pijn wordt gevoeld.

Mensen met een vergelijkbare ernst van hun aandoening, bijvoorbeeld dezelfde mate van artrose van de heup, kunnen grote verschillen vertonen in pijnwaarneming. Zij voelen dus niet hetzelfde, terwijl het er bijvoorbeeld op een röntgenfoto wel hetzelfde uit ziet.

Pijn is niet alleen een onaangename sensorische sensatie maar kan ook een duidelijke impact hebben op kwaliteit van leven en het dagelijks functioneren.

De pijn die je ervaart, hoeft niet overeen te komen met de mate van schade in het lichaam!

Bijvoorbeeld:
– Sporters kunnen door blijven sporten, ook na een blessure en pas in de kleedkamer merken dat ze letsel hebben opgelopen
– Als je een paar nachten slecht hebt geslapen heb je veel sneller last van bepaalde pijnen.
– Bij langdurige pijnklachten kunnen er verschillende oorzaken zijn. Die kunnen in het lichaam zelf liggen, maar ook in het centrale zenuwstelsel.

Het fysiologisch proces – wat gebeurt er in je lichaam? 

Overal in het lichaam bevinden zich sensoren. Dit zijn uiteinden van zenuwen die verbonden zijn met het ruggenmerg. Er zijn verschillende soorten. Ieder met zijn eigen taak. Deze sensoren hebben als functie de hersenen te informeren over de stand van zaken in het lichaam. Zodat de hersenen opdrachten kunnen geven om het lichaam goed te laten functioneren.

Pijnprikkels/signalen leiden tot elektrische impulsen. Deze impulsen komen via zenuwbanen in de hersenen en zorgen dat je de pijn kunt waarnemen. Dit pijnsysteem is geen eenvoudige telefoonleiding die louter een signaal doorgeeft. Maar eerder een zelfsturend systeem, dat afhankelijk van de omstandigheden signalen versterkt, verzwakt of één op één kan doorgeven.

Figuur 1: een zenuwuiteinde kan geprikkeld worden door verschillende soorten prikkels

We gaan er nu van uit dat een zenuwcel een gevaarsignaal verstuurt (zoals in figuur 1). Zoals je in figuur 2 kunt zien, kan dit het gevolg zijn van een prik van een scherp voorwerp op de huid. Het signaal wordt dan door de lange staart van de zenuwcel geleid, zoals een elektrische stroom door een elektriciteitskabel. Het signaal gaat naar het ruggenmerg.

Figuur 2: een schematische weergave van de verwerking van een pijnprikkel vanuit de huid naar de achterhoorn van het ruggenmerg, van hieruit worden de signalen naar de hersenen gestuurd (2)

Het ruggenmerg is een structuur die in het zenuwkanaal ligt. Hier komen alle zenuwen bij elkaar. Vanuit het ruggenmerg komt het signaal aan in de hersenen. Die vervolgens de prikkel kunnen interpreteren als pijn. Ze reageren hier bijvoorbeeld op met een terug trekbeweging, bij het branden van je hand.

Figuur 3: de baan die een pijnprikkel aflegt. Via het ruggenmerg naar de hersenen, waar deze prikkel wordt geïnterpreteerd als wel/geen pijn. De rode lijn zijn de signalen die naar de hersenen gestuurd worden. De blauwe lijn zijn de signalen die terugkeren naar het lichaam (2)

Vanuit de sensoren worden de signalen niet alleen doorgestuurd naar het bewustwordingsgebied in de hersenen. Maar ook naar allerlei andere hersengebieden. Bijvoorbeeld de hersengebieden die zorgen voor emoties of voor gedachten. De signalen worden ook doorgestuurd naar een pijnremmend gebied dat voor in de hersenen ligt. Dit complexe geheel van hersengebieden noemen we het pijnnetwerk.

Versterking of demping van pijn
Alle onderdelen van het pijnnetwerk kunnen een dempende en een versterkende invloed hebben op de pijnbeleving. Alleen al de gedachte aan pijn kan een plek gevoeliger maken. Wanneer je denkt aan een periode dat je veel pijn had, kan dat gevoel terugkomen. Als iemand  in de buurt komt van een pijnlijke plek zonder die plek aan te raken dan kun je al pijn voelen.

Let wel: er wordt nooit PIJN naar het brein getransporteerd, alleen maar ‘pijnsignalen’ (nociceptie). Het opsporen van gevaar vindt voortdurend plaats. Het kan, wanneer er veel pijnsignalen tegelijk naar je hersenen gaan, als een pijnervaring worden beschouwd.
Dus: pijn is een product van je hersenen!

Figuur 4: weergave van het pijnsysteem (2)

Waar ontstaat pijn?

De sensoren registreren en sturen signalen door. Wanneer zo’n signaal doorkomt naar het bewustwordingsgebied in de hersenen,  ontstaat het pijngevoel. Dat vervolgens onmiddellijk door de hersenen wordt teruggestuurd, naar de plek waar het signaal vandaan kwam. Als je hand klem komt te zitten dan voel je de pijn in die hand, maar de pijn wordt ‘gemaakt’ in je hersenen.

Figuur 5: pijn ontstaat in het brein (2) 

Hoe gaat dat precies?

Sensoren sturen signalen via je zenuwstelsel door naar de hersenen. Dit gaat niet rechtstreeks. Het signaal passeert allerlei schakelstations in je ruggenmerg en je hersenen. Hier wordt bepaald of een signaal wel of niet naar de hersenen word doorgestuurd. Elk schakelstation geeft het signaal weer door aan de volgende zenuw, waarna weer een ander schakelstation volgt.

Schakelstations – blokkeren, verzwakken of versterken?
Deze schakelstations zijn erg belangrijk en hebben een bijzondere functie: ze zijn in staat berichten tegen te houden, te verzwakken en te versterken. In werkelijkheid bereiken de meeste signalen je bewustzijn niet. Schakelstations fungeren als poortwachters: ze bepalen hoeveel signalen er verder gaan. Hoe verder de poort geopend wordt, hoe meer signalen er worden doorgelaten naar je hersenen.

Door de werking van de schakelstations wordt ook duidelijk dat de mate van schade en de mate van pijn niet direct aan elkaar gekoppeld zijn.

Metafoor: de gitaar

Het is dus niet zo dat er bij veel pijn ook veel schade is. Dat kun je vergelijken met spelen op een akoestische gitaar: als je zacht speelt komt er weinig geluid en als je hard speelt komt er veel geluid. Maar zo werkt het niet. Je kunt het pijnsysteem beter vergelijken met een elektrische gitaar:  het volume  ligt niet zo zeer aan de gitaar, maar veel meer aan de verschillende knoppen op de versterker: de volumeknoppen.

Met andere woorden: de berichten komen van de sensoren in het lichaam (te vergelijken met de gitaar), maar de intensiteit van jouw pijn wordt bepaald door de schakelstations (de volumeknoppen van de versterker).

Figuur 6: deze figuur toont aan dat schade en pijn niet gelijk aan elkaar hoeven te zijn en dat pijn ook zonder schade mogelijk is. (2)

Wil je meer te weten komen over pijn?
Lees dan verder door hier te klikken naar deel 2 van Pijneducatie & fysiotherapie.

Tot slot; we hopen je bij deze een eindje op weg geholpen te hebben met betrekking tot het onderwerp pijn.
Deze informatie is nuttig, maar helaas vaak niet voldoende om weer pijnvrij door het leven te kunnen gaan.
Graag willen we je met onze kennis en kunde daarbij helpen!
Heb je met (chronische) pijn te maken en heb je hier hulp bij nodig?
Neem dan contact met ons op.
Wij zijn bereikbaar op: 0165-224611 of info@fysioactio.nl

Bronnen
(1) Rapport regieraad chronische pijn 2011 (2) Pijneducatie – Jo Nijs & Paul van Wilgen – Houten 2010
(3) www.retrainpain.org/nederlands
(4) Begrijp de pijn – David Butler
(5) https://www.rijndam.nl/revalidatie/volwassenenrevalidatie/chronische-pijn/wat-chronische-pijn
(6) Bewust omgaan met je lijf – Bravis ziekenhuis – handleiding bij chronische pijn